Φιλώτι

Απλωμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές δύο λόφων στους πρόποδες του Ζα, στέκεται το Φιλώτι, το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο χωριό της Νάξου.

Πολύβουο και ζωντανό, με 1.800 μόνιμους κατοίκους που αγαπούν με πάθος το χωριό τους και τις παραδόσεις τους, το Φιλώτι αποτελεί σήμερα μία από τις υγιέστερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εστίες της ελληνικής περιφέρειας.

Η ονομασία Φιλώτι προέρχεται από την αρχαία εποχή και μάλλον έχει ιωνική προέλευση.

Το χωριό αποτελείται από τρεις μικρότερους οικισμούς, το Ραχίδι, τον Κλέφαρο και το Λιοίρι.

Εντυπωσιακά είναι τα γύρω βουνά που κάνουν κύκλο γύρω από το χωριό, αφήνοντας δυο ανοίγματα: το δυτικό που επιτρέπει την επικοινωνία με το λεκανοπέδιο της Τραγαίας και το νότιο που οδηγεί στον ζωτικό χώρο του χωριού, που έχει ως κύρια δραστηριότητα την κτηνοτροφία (στην περιοχή εκτρέφονται γύρω στα 60.000 αιγοπρόβατα).

Το Φιλώτι είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα ζωντανού και πολιτιστικά πλούσιου χωριού, πράγμα που επιβεβαιώνει και η πρώτη εικόνα που έχει ο επισκέπτης περπατώντας από την είσοδο μέχρι την κεντρική πλατεία του χωριού.

Αριστερά και δεξιά του δρόμου είναι διάσπαρτα πολιτιστικά κέντρα και άλλα πολιτιστικά αξιοθέατα. Ξεχωρίζουν το μαρμάρινο, αρχαιόσχημο αθλοθέατρο «Μανώλης Ψαρράς», το Ηρώον με τα 100 ονόματα πεσόντων Φιλωτιτών, το Δημοτικό Σχολείο, καθώς και το Πολιτιστικό Κέντρο του Συλλόγου Φιλωτιτών, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, η Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και η Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου.

Γύρω από την κεντρική πλατεία του χωριού, τη Γέφυρα, βρίσκονται καφενεία, μεζεδοπωλεία, εστιατόρια και πολλά άλλα εμπορικά καταστήματα, ενώ στο κέντρο της δεσπόζει εντυπωσιακός αιωνόβιος πλάτανος.

Ο πλακόστρωτος δρόμος αριστερά της πλατείας οδηγεί στη μία από τις δύο γειτονιές του χωριού, τον Κλέφαρο. Εδώ βρίσκεται η όμορφη εκκλησία της Παναγίας Φιλωτίτισσας και λίγο πιο κάτω, υψώνεται ο πύργος του Μπαρότση, επιβλητικό κατάλοιπο της πολύχρονης φραγκοκρατίας στο νησί.

Δίπλα στον πύργο υπάρχει μαρμάρινη βρύση με εντοιχισμένη, από τα χρόνια του Όθωνα, μαρμάρινη επιγραφή ενώ νότια του πύργου, ξεκινούν οι ανηφοριές για την άλλη μεγάλη γειτονιά του χωριού, το Ραχίδι.

Στα αξιοθέατα του χωριού ανήκει επίσης και το Μουσείο Συλλογής Ελληνικών Νομισμάτων του Νικόλα Μουστάκη, που στεγάζεται σε ένα πολύ
προσεγμένο χώρο στον κεντρικό αυτοκινητόδρομο.

Στην περιοχή γύρω από το Φιλώτι αξίζει να επισκεφθεί κανείς τη γραφική βρύση των Αριών και το σπήλαιο του Ζα στην πλαγιά του βουνού, τον εντυπωσιακό Πύργο του Χειμάρρου στο δρόμο για Καλαντό, καθώς και τα αμέτρητα βυζαντινά εξωκλήσια που βρίσκονται διάσπαρτα στην περιοχή.

Οι λαϊκές παραδόσεις είναι πολύ ζωντανές στο Φιλώτι.

Διατηρούνται τα πανάρχαια έθιμα των Χοιροσφαγίων, του Κλύδωνα και της Πληθερής. Το χωριό φιλοξενεί και το μεγαλύτερο πανηγύρι της Νάξου με χορούς και παραδοσιακά ναξιώτικα βιολιά, που γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο που γιορτάζει η εκκλησία της Παναγιάς της Φιλωτίτισσας, (αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου). Το πανηγύρι κρατάει τρεις ολόκληρες μέρες.

Επίσης στο χωριό γίνονται συχνά ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που φιλοξενούνται στις αίθουσες του Πολιτιστικού Κέντρου, στο Παλιό Σχολείο, στην αίθουσα εκδηλώσεων ΕΠΑΛ, καθώς και στο Αθλοθέατρο «Μανώλης Ψαρράς» και τα προαύλια της εκκλησίας και του Δημοτικού Σχολείου.

Το Φιλώτι φημίζεται για τα εξαιρετικής ποιότητας κτηνοτροφικά του προϊόντα, όπως αρνίσιο και κατσικίσιο κρέας, κεφαλοτύρι, ανθότυρο, ξυνότυρο, αρσενικό και μυζήθρα, ενώ στο χωριό λειτουργεί και γυναικείος συνεταιρισμός που φημίζεται για τα γλυκά του κουταλιού.