Το βουνό Φανάρι που βρίσκεται ανάμεσα στ’ Απεράθου και το λεκανοπέδιο της Τραγέας.
Στη μυθολογία της Νάξου αναφέρεται η παρουσία και η λατρεία άλλων θεών, λιγότερο ίσως, σημαντικών, όπως είναι η πιθανή λατρεία του Άρη, στο βουνό Φανάρι που βρίσκεται ανάμεσα στ’ Απεράθου και το λεκανοπέδιο της Τραγέας.
Πιθανολογείται ότι εκεί υπήρξε ιερό τέμενος προς τιμήν του θεού, μετά από ανεύρεση επιγραφής στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, όπως αναφέρει ο νάξιος ιστοριοδίφης Ιάκωβος Γκριμάλντι που λέει «ΤΕΜΕΝΙΣΜΑ ΑΡΕΟΣ».
Η παράδοση λέει πως, όταν ο Άρης, θεός του πολέμου, σκότωσε τον Άδωνη, τον αγαπημένο της Αφροδίτης, οι γίγαντες Αλωάδες Ώτος και Εφιάλτης, δίδυμοι γιοι του Ποσειδώνα, τον έκλεισαν σ’ ένα πιθάρι για τιμωρία του 13 μήνες.
Μετά την απελευθέρωσή του, κατέφυγε στη Νάξο και κρύφτηκε στη «σιδεροβρώτιν πέτραν», δηλαδή «στην πέτρα που τρώει το σίδερο», η οποία τοποθετείται στο όρος Μπίτσα πάνω στο Φανάρι.
Οι Αλωάδες, καθώς λέει ο μύθος διέθεταν υπερφυσική δύναμη, άκρως επικίνδυνη καθώς μεγάλωνε μαζί με την ηλικία τους. Απειλούσαν ότι θα εκθρόνιζαν το Δία από τον Όλυμπο.
Εκείνος για να γλιτώσει, τους έστειλε στη Νάξο να βρουν τη μητέρα τους, που την είχαν απαγάγει οι Νάξιοι. Εκεί, με τέχνασμα της Άρτεμης, σκότωσε ο ένας τον άλλον. Οι Νάξιοι τους έθαψαν στο νησί και τους λάτρεψαν σαν ήρωες.
Οι λατόμοι της περιοχής του Φλεριού στις Μέλανες, τους όρισαν για προστάτες τους, λόγω της υπερβολικής τους δύναμης, την οποίαν χρειαζόταν εξ αιτίας της σκληρής και επικίνδυνης δουλειάς που έκαναν με την πέτρα.
Σ’ αυτό καταλήγουν από επιγραφή η οποία βρέθηκε στην περιοχή και αναφέρεται σε τέμενος του Ώτου και του Εφιάλτου. Ιερά που βρέθηκαν σε σπήλαια και σε κορυφές των βουνών, πιθανολογούν κι άλλες λατρείες θεοτήτων όπως για παράδειγμα, στις Εγγαρές προς τιμήν των Νυμφών, σύμφωνα με επιγραφή στη σπηλαιώδη εκκλησία της «Γέννησης» στις υπώρειες του «Καλού όρους».
Ανάλογη λατρεία υπήρχε στην «Παναγία της Καλορίτσας», στην περιοχή Δαμαριώνα και στη «Νυφιώτισσα», μικρό σπηλαιώδες ξωκκλήσι στ’ Αμελαθιού στο Τσικαλαριό. Το ίδιο ιερό υπήρχε και στη λατρευτική σπηλιά της «Παναγίας της Σπηλιώτισσας», στ’ Αργιά.
Ο Θεός Ήφαιστος έχει και αυτός τη σχέση του με τη Νάξο. Λέγεται πως εδώ διδάχθηκε την τέχνη της σιδηρουργίας και μετά πήγε στη Λήμνο. Και τέλος, το σημερινό όνομα του νησιού, Νάξος επικρατεί η αντίληψη ότι το πήρε από το Νάξο, βασιλιά της Καρύας, χώρας της Μ. Ασίας, της οποίας κάτοικοι, οι Κάρες, έζησαν και σε τούτον τον τόπο.
Όμως, για την ελληνική μυθιστορία, Νάξος ήταν ο γιός του Απόλλωνα και της Ακάλης, κόρης του Μίνωα.
Λέγεται λοιπόν, πως απ’ αυτόν πήρε τ’ όνομά του το νησί, δείχνοντας έτσι τη σύνδεσή του με το Μινωικό Πολιτισμό.
Το πρώτο όνομα του νησιού ήταν Στρογγύλη, ακολούθησε το Δία και τέλος επικράτησε το Νάξος.
