Για πάνω από 50 χρόνια, o Βασίλης Λαμπρινουδάκης, ομότιμος καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει εργαστεί σε μερικές από τις πιο σημαντικές ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί στη Νάξου αλλά και στην Ελλάδα: του Ναoύ της Δήμητρας στο Γύρουλα, στην προϊστορική Μυκηναϊκή πόλη της Γρόττας, στο αρχαίο υδραγωγείο του νησιού, στο ναό του Διονύσου στα Ύρια και άλλα.
1. Πότε ξεκινήσατε τις ανασκαφές στη Νάξο, με ποιο έργο και σε ποια φάση βρισκόντουσαν μέχρι τότε οι ανασκαφές;
ΒΛ- «Ξεκίνησα στο τελευταίο έτος των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο, το 1961, στην ανασκαφή της Μυκηναϊκής πόλης (15ος-11ος π. Χ. αι.) της Νάξου στη Γρόττα και του Πρωτοκυκλαδικού- Μυκηναϊκού (3η – 2η π. Χ. χιλιετία) νεκροταφείου στο γειτονικό λόφο των Απλωμάτων. Εκεί, καθώς και στο Γύρουλα, έσκαβε ο καθηγητής μου Νικόλαος Κοντολέων από το 1949, και φυσικά και το 1961 ήταν ακόμη σε πρώιμο στάδιο.. Συνέχισα μαζί του μέχρι το 1975 και μετά ανέλαβα εγώ τη διεύθυνση των ανασκαφών».
2. Όσον αναφορά τα αρχαία μνημεία, τους ναούς και τα αρχαιολογικά ευρήματα, τι θεωρείτε ότι χαρακτηρίζει ή διαφοροποιεί τη Νάξο σε σχέση με τα άλλα νησιά του Αιγαίου και άλλα μέρη της Ελλάδας;
ΒΛ- «Η Νάξος έφθασε σε μεγάλη ακμή δυο φορές κατά την αρχαιότητα. α) την 3η π. Χ. χιλιετία, κατά την οποία πρωτοπόρησε στην τέχνη με την πλούσια και υψηλής ποιότητας παραγωγή των γνωστών μαρμάρινων «κυκλαδικών ειδωλίων», και β) την πρώιμη 1η π. Χ. χιλιετία (8ο-6ο π. Χ. αιώνα), κατά την οποία πάλι πρωτοπόρησε στην αρχιτεκτονική, δημιουργώντας τον μαρμάρινο νησιωτικό ρυθμό στην αρχιτεκτονική, τα πρώτα μνημειώδη μαρμάρινα αγάλματα και μια υψηλής τέχνης ζωγραφισμένη κεραμεική».
3. Σε πόσα έργα ανασκαφών δουλέψατε στο νησί; Και αν μπορείτε για κάθε ένα να μας πείτε τις τρεις λέξεις που έρχονται στο μυαλό σας για αυτά ή μια πρόταση δίνοντας μας την σημασία που έχει το κάθε ένα για εσάς.
ΒΛ-
α) “Γρόττα-Απλώματα-Πλατεία Μητρόπολης: Μια πόλη με τα νεκροταφεία της σε συνεχή κατοίκηση από την 4η π.Χ. χιλιετία. Ένα τμήμα της (που προστατεύεται σήμερα στο Επιτόπιο Μουσείο της Μητρόπολης) εξελίχθηκε από τον 11ο μέχρι τον 7ο π.Χ. αι. σε ηρώο, όπου λατρεύθηκαν οι πρόγονοι της πόλης. Τα νεκροταφεία έδωσαν μοναδικά δείγματα μαρμάρινων κυκλαδικών ειδωλίων, και διακοσμημένο αγγείων της 2ης και 1ης π.Χ. χιλιετίας, σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
β) Ιερό Υρίων. Θαυμάσια εμπειρία για έναν αρχαιολόγο: Μια εξαιρετική, διεθνής και διεπιστημονική ερευνητική ομάδα, μια πολύ συστηματική ανασκαφή, μοναδικά αποτελέσματα, αποκαλυπτικά για τις αρχές της μεγάλης Ελληνικής αρχιτεκτονικής και για την αδιάκοπη συνέχεια για πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια της λατρείας και της ζωής στη Νάξο.
γ) Γύρουλας Σαγκρίου. Ίδια ερευνητική ομάδα, πάλι μοναδικά αποτελέσματα λόγω της καλής διατήρησης του μνημείου, συγκίνηση να βλέπεις να παρουσιάζεται με τις προσπάθειές σου σιγά-σιγά μπροστά σου ξανά το αρχαίο οικοδόμημα κατά τη διάρκεια της αναστήλωσης.
δ) Αρχαίο υδραγωγείο Μελάνων Νάξου, αρχαία λατομεία Μελάνων, αρχαίο ιερό στις πηγές του υδραγωγείου. Θαυμασμός για τις τεχνικές γνώσεις των αρχαίων, ικανοποίηση για την ανεύρεση της άγνωστης σήραγγας του υδραγωγείου και για τη συνεργασία των κατοίκων, στα κτήματα των οποίων βρίσκονταν τα τμήματα αυτού του αρχαίου συνόλου που επιλέξαμε να τα αναδείξουμε και να τα κάνουμε επισκέψιμα στο κοινό”.
4. Ποιά είναι η διάφορα μεταξύ των 3 κούρων που βρίσκονται σε διάφορα σημεία του νησιού; Υπάρχει κάποιο αντίστοιχο άγαλμα τέτοιου είδους στην Ελλάδα;
ΒΛ- «Η Νάξος είναι μοναδική και για τα αρχαία της λατομεία μαρμάρου, και κυρίως για τα μισοτελειωμένα αγάλματα που έμειναν εκεί από την αρχαιότητα. Τα γλυπτά δεν τελείωναν στο λατομείο. Έφευγαν από εκεί χωρίς την τελική κατεργασία, ώστε κτυπήματα κατά τη μεταφορά να «σβυστούν» με την τελική διαμόρφωση στον τόπο που θα στήνονταν. Οι δύο «κούροι» στις Μέλανες (αγάλματα γυμνών νέων σε μετωπική στάση), από το πρώτο μισό του 6ου π.Χ. αιώνα, περίπου μήκους 5,5 μέτρων ο καθένας, έμειναν εκεί λόγω μεγαλύτερου ατυχήματος που συνέβη κατά το κατέβασμά τους από το λατομείο (και στους δύο έσπασαν τα πόδια). Ο Διόνυσος στον Απόλλωνα, από το 2ο μισό του 6ου αι., ντυμένος και με προτεταμένο χέρι στο οποίο θα κρατούσε κάνθαρο, μήκους 10,5 μέτρων, πιθανώς έμεινε γιατί κατά την κατεργασία αναφάνηκαν ρωγμές στο μάρμαρο (στο πρόσωπο) που στην αρχή δεν ήταν ορατές».
5. Αν ένας επισκέπτης στη Νάξο έχει λίγες ώρες μόνο να επισκεφθεί ένα αρχαίο «αξιοθέατο» στο νησί — εκτός από το Νάο του Απόλλωνα – ποιο θα προτείνατε να επισκεφθεί και γιατί;
ΒΛ- «Αν έχει πολύ λίγη ώρα θα πρότεινα το ιερό του Διονύσου στα Ύρια. Είναι κοντά στην πόλη, παρουσιάζει με μοναδικό τρόπο ένα μεγάλο μέρος από τα πρώτα βήματα της μνημειώδους αρχιτεκτονικής του δυτικού πολιτισμού και αποτελεί σήμερα ένα από τα υποδιεγματικά αρχαιολογικά πάρκα με εξαιρετική φύση.
Αν έχει λίγο περισσότερο χρόνο θα πρότεινα το ναό της Δήμητρας στο Γύρουλα Σαγκρίου. Εκεί επίσης βλέπει κανείς τα βήματα της αρχιτεκτονικής που ανέφερα πιο πάνω με ένα σαφέστερο τρόπο (ολομάρμαρος ναός, μνημειώδη θυρώματα, καμπυλώσεις, δημιουργία εσωτερικού καλλιτεχνικού χώρου) γιατί το οικοδόμημα σώζεται πολύ καλύτερα».
6. Χαρακτηριστικό του ναού της Δήμητρας είναι η έντονη λευκή απόχρωση του μαρμάρου ..το χρώμα αυτό διατηρήθηκε έτσι; Υπήρχε κάποια συγκεκριμένη διαδικασία στο να γίνει τόσο λευκό;
ΒΛ- «Όχι το μάρμαρο διατηρεί το αρχικό του λευκό χρώμα. Τα αρχαία μάρμαρα με το χρόνο έχουν μάλιστα αποκτήσει μια ελαφριά γκρίζα πάτινα».
7.Μιλήστε μας λιγάκι για το ρόλο ενός αρχαιολόγου να λειτουργήσει και ως «ντετέκτιβ» και πως βοήθησε αυτό στις ανασκαφές της Νάξου.
ΒΛ- «Ο αρχαιολόγος πρέπει να διερευνά και να αξιοποιεί όλες τις πιθανές πηγές πληροφοριών. Παρατήρηση του εδάφους, παλιές φωτογραφίες, υποδείξεις και διηγήσεις ντόπιων κλπ. Στη Νάξο π.Χ. γνωρίζαμε από ενδείξεις παλιών φωτογραφιών ότι κοντά στο βυζαντινό εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου στα Ύρια υπήρχε αρχαίο ιερό. Ενώ οι αρχικές ανασκαφικές μας διερευνήσεις δεν απέδιδαν, ρωτώντας τους ντόπιους γεωργούς των γύρω κτημάτων και διασταυρώνοντας τις διαφορετικές πληροφορίες που μας έδιναν οδηγηθήκαμε ακριβώς στη θέση του αρχαίου ναού που μετά ανασκάψαμε».
8. Ποιό έργο η έργα σας απασχολεί (ουν) τον τελευταίο καιρό;
ΒΛ- «Αυτό το διάστημα συνεργάζομαι με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων και τον Δήμο της Νάξου και βοηθώ στην διαμόρφωση των συνθηκών για την αποκατάσταση του Πϋργου του Χειμάρρου, ενός επίσης μοναδικού μνημείου της Νάξου από τον 4ο π.Χ. αιώνα, το οποίο σώζεται σχεδόν ακέραιο. Όταν αποκατασταθεί θα αποτελέσει έναν επίσης υψηλού ενδιαφέροντος πολιτιστικό και τουριστικό προορισμό».
9. Πριν λίγες εβδομάδες σας είδα στο Ναό της Δήμητρας όπου έχετε δουλέψει πάνω από 50 χρόνια και έχετε ίσως επισκεφθεί “χιλιάδες”φορές, να ζητάτε από την ομάδα που σας συνόδευε να σας βγάλουν μια φωτογραφία … αυτό κάτι δείχνει …μπορείτε να μας το σχολιάσετε;
ΒΛ- «Πρώτον αισθάνομαι δικαιωμένος να βλέπω κάθε φορά κόσμο να «μαθαίνει» το μνημείο και από το μνημείο. Και δεύτερον αισθάνομαι ότι όσο ζώ η παρουσία μου μπορεί να συμβάλει στην καλή διατήρηση του μνημείου».
10. Ύστερα από τόσα χρόνια δουλειάς στο νησί, ποια είναι τα πράγματα που σας έχουν κάνει εντύπωση για το νησί και τους ανθρώπους του;
Για την απάντηση αυτής της ερώτησης δείτε σχετικό άρθρο με τίτλο: Η Δική μου Νάξος: “Από τη Νάξο Αγαπώ όχι Πέντε, αλλά Χίλια Πέντε Πράγματα”.
