Στο χαμηλό ύψωμα που δεσπόζει στις αρχές μιας εύφορης κοιλάδας στην περιοχή Γύρουλας, νότια του χωριού Σαγκρί, ξεκίνησε στον 8ο π.Χ. αι. μια υπαίθρια λατρεία θεοτήτων της φύσης.
Στην ίδια θέση κατά τον ύστερο 6ο π.Χ. αι. οικοδομήθηκε μνημειώδης ολομάρμαρος ναός.
Το ιερό σύμφωνα με διάφορες ενδείξεις ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα, τη Δήμητρα και την Κόρη, με έμφαση στις χθόνιες ιδιότητές τους.
Η λατρεία χθόνιων θεοτήτων που σχετίζονται με τη γονιμότητα και την αύξηση της βλάστησης δικαιολογείται από την ίδρυση του ιερού στον πυρήνα μιας περιοχής πλούσιας σε παραγωγικούς πόρους, κατάλληλης κυρίως για αγροτική εκμετάλλευση.
Επιπλέον το ιερό αυτό αποτέλεσε κέντρο λατρείας και παράγοντα συνοχής των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του.
Ο μαρμάρινος ναός αντιπτοσωπεύει ένα από τα σημαντικότερα βήματα στην εξέλιξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Κατά την Παλαιοχριστιανική περίοδο (στον 5ο – 6ο αι. μ.Χ.), ο αρχαίος ναός μετατράπηκε σε Βασιλική.
Έως τον 8ο μ.Χ. αι., οπότε ο χώρος εγκαταλείφθηκε, γύρω του αναπτύχθηκαν διάφορες εργαστηριακές εγκαταστάσεις για την παραγωγή λαδιού, κρασιού και κεραμεικών.
Αργότερα η λατρεία συνεχίστηκε στο μικρό μονόχωρο ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, που οικοδομήθηκε στην αψίδα της ερειπωμένης Βασιλικής.
Ο ναΐσκος μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση το 1977 για τις ανάγκες αναστήλωσης του αρχαίου ναού.
Η τελευταία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο του Μονάχου.
Οδηγίες Πρόσβασης:
• Εάν χρησιμοποιηθεί ιδιωτικό μέσο μεταφοράς, υπάρχει δυνατότητα στάθμευσης επί του δημόσιου δρόμου.
• Το ΚΤΕΛ Νάξου πραγματοποιεί δρομολόγια έως το γειτονικό χωριό Σαγκρί.
• Ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει ανοικτός για το κοινό όλο το εικοσιτετράωρο.
• Η είσοδος είναι δωρεάν.
Λίγα μέτρα από τον αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται το κτήριο της Μουσειακής Συλλογής όπου εκτίθενται τα σημαντικότερα κινητά ευρήματα και αρχιτεκτονικά μέλη από την ανασκαφή του ιερού.
Οδηγίες Πρόσβασης:
• Δυνατότητα πρόσβασης για άτομα με ειδικές ανάγκες υπάρχει μόνον για τη Μουσειακή Συλλογή.
• Σαγκρί, 11 χλμ. από τη Χώρα, τηλ. . +30 22850 3259.
• Το μουσείο λειτουργεί καθημερνά εκτός από την Τρίτη και ώρες 08.30 – 15.00.
• Το μουσείο δε δέχετε POS.
